Hükümet bir yıl önce esnafı korumak amacıyla AVM’lerin esnafa yüzde 5 yer ayırmasını mecburi hale getirmişti. Yasaya göre Türkiye’deki AVM’lerde toplam 10 bin civarında esnafın bulunması gerekiyordu. Ancak esnaf yüksek kiralar nedeniyle AVM’lere giremedi.
AVM’ye sadece terziler ve lostralar girebildi
Alışveriş trafiğinin caddeden AVM’lere kaymasına karşı yasayla esnafa AVM’lerde yüzde 5 yer ayrılması fiiliyata geçemedi. Bir yandan kiranın hala esnaf için yüksek olması, diğer yandan AVM’ye girmek isteyen esnafın ‘acaba tutunabilir miyim’ kaygısı nedeniyle esnafın AVM’deki payı yüzde 1’in bile altında kaldı. Türkiye’de 377 AVM olduğu, toplamı kiralanabilir alanın 11 milyon metrekare olduğu dikkate alındığında 550 bin metrekare alanın esnafa ayrılması, AVM’lerde 10 bin civarında esnaf olması gerekiyordu. Oysa halen sadece 800 civarında esnaf faaliyet gösterebiliyor. Onlar da AVM yönetimlerinin zorunlu olarak ve genellikle otoparklarda yer verdiği terzi ve lostralardan oluşuyor.
Esnafın AVM’deki payı yüzde 1
Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Başkanı Bendevi Palandöken, yasanın yürürlüğe girmesinin üzerinden bir yılı aşkın bir zaman geçtiğini ancak esnafın AVM’lerdeki payının yüzde 1’i geçemediğini söyledi. Kiraların, ortalama bir esnaf için hala çok yüksek olduğunu savunan Palandöken, bundan dolayı esnafın AVM’lere rağbet göstermediğini dile getirdi. AVM’lerin de boşalmaya başladığını iddia eden Palandöken, buna karşın AVM yönetimlerinin kiralamalarda indirim yapmadığını, yüksek AVM ortak giderlerinin de esnaf için caydırıcı olduğunu ifade etti. “Esnaf rağbet edemiyor, AVM’ler de buyur gel demiyor” diyen Palandöken, esnafın AVM’deki payının yasada hedefl endiği gibi yüzde 5 değil, yüzde 1’i ancak bulabildiğini kaydetti. Söz konusu bu kesimi de AVM’lerde halihazırda mevcut olan terzi, lostra gibi esnaf kesimi oluşturuyor.
Referandumun ardından yeni bir düzenleme için konuyu Ankara’da tekrar gündeme getirmek istediklerini dile getiren Palandöken, şu ifadeleri kullandı: “Rayiç bedel üzerinden kiralama ve AVM ortak giderleri konusunda esnafın yaşadığı sorunlara bir düzenleme şart. Bu şartlarda da esnafın AVM’lere girmesi mümkün değil. Aslında AVM’lerin bizi davet etmesi gerekir. Tıpkı caddede olduğu gibi AVM’de de o olmalı. Eğer küçük esnaf olursa, büyük esnaf da sevinir. Büyük markaların hala caddede yer almak istemelerinin nedeni işte bu çarşı havasıdır.”
Esnafı sadece kira değil, tututunamama ihtimali de korkutuyor
Konuyla ilgili görüşlerini aktaran İstanbul Akvaryum Genel Müdürü Mehmet Sami Milli, AVM yönetimlerinin boşalan yerlerin ilanlarını ilgili makamlara geçtiklerini ancak esnaftan yeterli talebin gelmediğini söyledi. Burada sorunun sadece kira olmadığını savunan Milli, bir AVM’de kendine yer bulmak isteyen esnafın uzun ömürlü olup olmayacağının asıl konuşulması gereken konu olduğunu savundu. Milli’ye göre, bir cadde esnafının girmek istediği AVM’nin marka karmasına uygun olması, satış yakalayıp AVM müşterisini çekebilmesi için de ürününden mağaza tasarımına kadar çeşitli yatırımları yapması gerekiyor.
AVM’lerin her şeyiyle çok disiplinli yerler olduğunu, esnaf dahil AVM’deki bir mağazanın varlığını sürdürmesi için ciroya yapmasının şart olduğunu kaydeden Milli, şu ifadeleri kullandı: “Marka olup da kriterleri yerine getirmediği için AVM’lerden çıkmak zorunda kalan büyük küçük çok marka var. Bir markanın AVM’de yer alabilmesi için; hizmet kalitesinin, ürününün, bulunduğu AVM’nin konumunun, AVM’de kendi bulunduğu yerin, reklam-pazarlamasının iyi olması gerekli. Markasının zincir olması, olmasa da buna yatırım yapması gerekli ki bir AVM’de ömrü uzun olsun. Bu kriterler AVM’lerde yer almak isteyen esnaf için de geçerli. Esnaf buna hazır mı, önce buna bakmak lazım. Yoksa kira konusu yeniden düzenlense de aşağıya çekilse de yine bu kriterler önemli olacak.”
Mevzuat “yüzde 5 esnafa ayrılmalı” diyor
Geçen yıl 26 Şubat’ta yürürlüğe giren ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik’e göre, AVM’lerde toplam satış alanının yüzde 5’i esnafa, binde 3’ü kaybolmaya yüz tutmuş meslek sahiplerine kiralanacak. Esnafa rayiç bedel, kaybolmaya yüz tutmuş meslek sahiplerine ise rayiç bedelin 4’te 1’i üzerinden kiralama yapılacak. Tahsis edilen alana yönelik duyuru esnaf ve sanatkâr odaları birliğine gönderilecek; ayrıca internetten yayınlanacak. Duyurunun ilgili birliğe ulaştığı tarihten itibaren 20 gün içinde yeterli talep oluşmaz ve boş alan doldurulamazsa, söz konusu mağaza diğer talep sahiplerine kiralanabilecek.
Tüketici esnafı değil AVM’yi tercih ediyor
Türkiye’de son 10 yılda AVM yatırımlarının çok hızlı artması, tüketicinin alışveriş alışkanlıklarında değişikliğe neden oldu. Caddeden AVM’lere kayan alışveriş trafiği de, cadde esnaflarının cirolarının düşmesine neden oldu. Rakamlarla AVM sektörüne bakıldığında Türkiye’de, 2016 sonu itibariyle 377 AVM var. Bu yıl AVM sayısının 385- 390 civarında olması bekleniyor. Yine 2016 rakamlarına göre, 20 ilde AVM bulumazken sadece İstanbul’da 108 AVM yer alıyor.